آب چشمه

بخشی از احکام عملی و فقهی
فروع دین
نماز
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز
دیگر عبادت‌ها
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری
احکام طهارت
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات
احکام مدنی
وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث
احکام خانواده
ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات
احکام قضائی
قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات
احکام اقتصادی
عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه)
احکام دیگر
حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف
جستارهای وابسته
بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه

آب چشمه، آبی که از زمین به طور طبیعی می‌جوشد و محل جوشش آن را چشمه می‌گویند. احکام چشمه و آب چشمه، در موضوعات مرتبط با طهارت، صلاة و احیاء موات، در کتاب‌های فقهی آمده است.

احکام آب چشمه

• آب چشمه‌ای که جریان دارد، آب جاری به شمار می‌رود و احکام خاص آن را دارد. درباره الحاق یا عدم الحاق آب چشمه‌ به آب جاری در حالتی که به دلیل کم بودن جریان ندارد، اختلاف است. قول مشهور، این است که آب چشمه اگر به اندازه‌ای کم باشد که جریان نداشته باشد، احکام آب جاری را ندارد.
• اگر نجاستی به آب جاری برسد، مقداری از آن که بو یا رنگ یا مزه‌اش به واسطه نجاست تغییر کرده، نجس است و طرفی که متصل به چشمه است اگر چه کمتر از کر باشد پاک است. آب‌های دیگر نهر اگر به‌اندازه کر باشد یا به واسطه آبی که تغییر نکرده به آب طرف چشمه متصل باشد، پاک و گرنه نجس است.
• آب چشمه‌ای که جاری نیست ولی طوری است که اگر از آن بردارند باز می‌جوشد، حکم آب جاری دارد. یعنی اگر نجاست به آن برسد، تا وقتی بو یا رنگ یا مزه آن به واسطه نجاست تغییر نکرده، پاک است.
• چشمه‌ای که مثلا در زمستان می‌جوشد و در تابستان از جوشش می‌افتد فقط وقتی که می‌جوشد، حکم آب جاری دارد.

احکام چشمه

• استشفا (شفا خواستن و طلب شفا کردن) از چشمه‌های آب گرم، مکروه است. برخی، وضو یا غسل با آن، و برخی دیگر هر نوع استفاده از چنین آب‌هایی را مکروه دانسته‌اند. در مقابل، بسیاری کراهت را به استفاده از آن به قصد درمان اختصاص داده‌اند.
• از موارد مشروعیت نماز استسقا، هنگام خشک یا کم شدن آب چشمه‌هاست.
• چشمه‌ای که ملک کسی نیست از مشترکات است و همگان در استفاده از آن یکسانند و اگر کسی به قصد تملّک، آب آن را حیازت کند (مثلا با ظرفی از آن آب بردارد) مالک آب می‌شود. اگر کسی چشمه‌ای احداث کند، مالک آن می‌شود و کسی بدون اجازه، حق تصرف در آن ندارد.
• چشمه احداث شده در زمین موات دارای حریم است. چشمه دو حریم دارد:

1. محدوده‌ای از اطراف چشمه که در برداشتن آب و اصلاح و تمیز کردن (ریختن گل و خاک چشمه) به طور عادت مورد نیاز است. در این محدوده کسی بدون اجازه حق تصرف ندارد.
2. محدوده‌ای که در آن، احداث چشمه برای دیگری ممنوع است؛ هر چند دیگر تصرّفات جایز است. حد آن از چهار طرف بنابر مشهور، هزار ذراع در زمین‌های سست و پانصد ذراع در زمین‌های سخت و محکم است.

در مقابل، برخی گفته‌اند: حدّ حریم تا جایی است که چشمه جدید زیانی برای آب چشمه موجود نداشته باشد. بنابراین اگر احداث چشمه در فاصله‌ای بیش از هزار ذراع برای آب چشمه موجود زیان‌آور باشد، جایز نیست؛ چنانکه احداث چشمه در فاصله‌ای کمتر از آن در صورت زیان نرساندن، جایز خواهد بود.

پانویس

منابع